Het tweede principe: neuroceptie of onbewuste perceptie

“Het leven zoals we dat ervaren is een verhaal dat ontstaat in onze autonome toestand, dan via autonome systemen van het lichaam naar de hersenen wordt gestuurd en vervolgens in de hersenen wordt vertaald in overtuigingen die de leidraad vormen voor ons dagelijks doen en laten. De geest vertelt wat het lichaam weet. Het verhaal komt voort uit die toestand.”

De polyvagaaltheorie maakt onderscheid tussen perceptie en neuroceptie. Perceptie is zintuiglijke waarneming waarbij sprake is van een zekere mate van bewustzijn. Neuroceptie is reflexief. We zijn ons niet bewust dat deze triggers voor veranderingen in de autonome toestanden zorgen. Neuroceptie leidt tot onderbuikgevoelens, gevoelens recht uit je hart, de impliciete gevoelens die ons in beweging zetten tussen veiligheid en overlevingsresponsen. Intuïtie. Neuroceptie zijn ‘lichamelijke signalen die besluitvorming en gedragsmatige reacties beïnvloeden zonder dat je je expliciet bewust bent van die signalen’. Via het proces van neuroceptie schat het autonome zenuwstelsel risico’s in en onderneemt actie. Als neuroceptie gevaar waarneemt dan wordt een sympathische of dorsale respons in gang gezet. Als neuroceptie veiligheid waarneemt dan wordt een ventrale vagus reactie in gang gezet.

Neuroceptie vindt plaats op basis van signalen in het lichaam (hart, longen, darmen), op basis van emoties, op basis van signalen in de omgeving en in de interactie met anderen. NOG VOORDAT HET BREIN EEN ERVARING BEGRIJPT EN ER BETEKENIS AAN VERLEENT, HEEFT HET AUTONOME ZENUWSTELSEL VIA HET PROCES VAN NEUROCEPTIE EEN INSCHATTING VAN DE SITUATIE GEMAAKT EN EEN RESPONS IN GANG GEZET.

Sommige kenmerken van neuroceptie zitten ingebakken in ons zenuwstelsel en gelden voor alle mensen, het zijn een gemeenschappelijke menselijke ervaring. Voorbeeld is onze reactie op geluid, muziek.
Andere triggers zijn juist individueel. Zij ontstaan in reactie op persoonlijke positieve en negatieve ervaringen.

Neuroceptie zorgt ervoor dat we van autonome toestand veranderen, het kleurt onze ervaringen en bewerkstelligt een autonome respons. We zijn ons vaak niet bewust van de stimulus, soms wel. Maar we zijn juist vaak wel heel sterk bewust van de fysieke reactie. Neuroceptie bepaalt de autonome toestand en de autonome toestand bepaalt vervolgens de respons.

Hoe ziet de anatomie van dit autonome beveiligingssysteem eruit?
We denken dat de volgende hersengebieden zijn betrokken:

• De temporale cortex: reageert op vertrouwde gezichten, stemmen en handbewegingen; ‘is deze persoon veilig en betrouwbaar?’. De temporale cortex communiceert met de amygdala om bewegingen en intenties te evalueren.
• Het periaqueductale grijs (PAG); oeroud hersenstructuur bovenaan de hersenstam die communiceert met het sympathische en dorsale systeem om confronterende, ontsnappings-en immobilisatiegedragingen te reguleren.
• Insula; diep verborgen in de hersenschors, is betrokken bij de waarneming van onze innerlijke fysiologie of de bewustwording van de feedback uit de inwendige organen

In het beste geval past de neuroceptie bij de bijbehorende autonome toestand. Maar bij veel cliënten geldt dat de neuroceptie niet goed is afgestemd: ook in een veilige omgeving bijvoorbeeld lukt het niet om hun verdedigingssystemen af te remmen. Of andersom; onverantwoord risico nemen.

Om tot veiligheid en regulatie te komen zijn er 2 wegen:

• Een actieve weg; hierbij maken we doelbewust gebruik van het circuit van ventrale vagale veiligheid
• Een passieve weg; deze weg loopt buiten het bewustzijn om, via de neuroceptie

Biologische botheid is een begrip in de polyvagaaltheorie. Dit is de ervaring van een slechte afstemming. Deze treedt op op het moment dat de sociale verbinding wordt verbroken en de neuroceptie omslaat van veilig naar gevaar. Bv je bent in gesprek en iemand kijkt naar zijn telefoon, dit kan een gevoel opleveren van ‘ik doe er niet meer toe’. De neuroceptie blijft reageren op dit soort momenten omdat het een reflectmatige respons is die buiten het bewustzijn omgaat! Ook al begrijpen we het, we voelen nog steeds dezelfde sensatie.
De PVT beschrijft een proces van neurale verwachtingen en het daarmee gepaarde gaande proces van het niet voldoen aan die verwachtingen. Als een verwachte reactie uitblijft, ervaren we een autonome respons. Maar wat gebeurt er als er niet wordt voldaan aan de neurale verwachtingen die door trauma zijn gevormd? In dit geval is de ‘schending’ een positieve ervaring, een noodzakelijke weerleggende ervaring die de gewoonlijke neuroreceptieve responsen doorbreekt. Zo gaat het oude verhaal steeds minder goed passen en kan er een nieuw verhaal gecreëerd worden.

De neuroceptie zoekt naar signalen

• Via de ogen
• Via de glimlach
• Via de oren; bepaalde frequenties kalmeren ons, de hoogfrequente. De laagfrequente geluiden en trillingen worden door neuroceptie opgevangen als een levensbedreiging. Maar ook de toon, ritme, klank, frequentie, duur en intensiteit van spreken zijn triggers.

Een neuroceptieve waarneming van veiligheid bestaat uit 2 elementen

• Het wegnemen van de signalen van gevaar én
• Het ontvangen van veilige signalen

Concreet kun je dan denken aan het creëren van kansen van coregulatie en op wederkerigheid gebaseerde vertrouwensrelaties en het doorbrengen van tijd met veilige mensen met wie je activiteiten onderneemt.

Het ‘ABCD’ van neuroceptie

1. Autonome responsen treden voortdurend op, dus altijd, continu
2. Bewustwording van een autonome respons voegt het element perceptie toe aan de ervaring van neuroceptie. Vanuit dit zelfbewustzijn kan het ingesleten responspatroon doorbroken worden. Vanuit zelfbewustzijn kunnen we met zelfcompassie naar onszelf kijken
3. Contact maken met een gevoel van compassie met onszelf betekent dat er ruimte ontstaat om vriendschap te sluiten met ons autonome zenuwstelsel. Door onze aandacht minzaam en zorgzaam naar binnen te richten kunnen we de weg vinden naar de ventrale vagale toestand.
4. Diepgaande nieuwsgierigheid, vanuit de ventrale vagale toestand ontstaat ook nieuwsgierigheid, ‘het ontsluiten van de intuïtie van ons hart’. In de flow van een ventrale vagale toestand zijn de mogelijkheden en de uitkomsten eindeloos. Dit is de plek waar regulatie, wederkerigheid en het herstel van verbinding kunnen plaatsvinden en waar we nieuwe patronen en nieuwe verhalen kunnen creëren. 

Ons lichaam weet dat het erbij hoort; het is onze geest die ons leven zo thuisloos maakt

Kortom: de neuroceptie stuurt ons de boodschappen van veiligheid die ons vertellen dat we op de plek zijn waar we horen, dat we thuis zijn. Ons autonome zenuwstelsel heeft via neuroceptie het laatste woord.